ACTH Testi

ACTH testi, beyindeki hipofiz bezinden salgılanan adrenokortikotropik hormonun (ACTH) kandaki düzeyini ölçen bir endokrinoloji testidir. ACTH, böbreküstü bezlerini uyararak kortizol adlı stres hormonunun salgılanmasını sağlar. Kortizol, vücudun stresle baş etmesi, kan şekeri dengesi, tansiyon kontrolü ve bağışıklık sistemi işlevleri için gereklidir.
Bu nedenle ACTH düzeyi, hipofiz-bez-böbreküstü bezi (hipotalamo-hipofizer-adrenal aks) arasındaki hormonal denge hakkında doğrudan bilgi verir. ACTH ve kortizol genellikle birlikte değerlendirilir; çünkü biri diğerinin aktivitesini belirler.
Test, vücudun stres yanıtını, hormon dengesini ve endokrin sistemin çalışmasını anlamada kritik rol oynar. ACTH düzeyinin anormal olması, Cushing hastalığı, Addison hastalığı, hipofiz tümörleri veya adrenal yetmezlik gibi hormon dengesizliklerinin erken göstergesi olabilir.

ACTH testi, doktor tarafından genellikle kortizol seviyesinde anormallik saptandığında istenir. Bu test, hipofiz bezinin hormon üretim yeteneğini değerlendirmek, Cushing sendromu, Addison hastalığı, hipofiz adenomu veya adrenal yetmezlik gibi endokrin bozuklukların nedenini ayırt etmek için yapılır.
Ayrıca ani kilo değişimi, kronik yorgunluk, tansiyon düzensizlikleri, ciltte koyulaşma veya aşırı tüylenme gibi hormonal belirtiler görüldüğünde de ACTH testi tanıya yardımcı olur.

ACTH testi yüksek çıktığında, hipofiz bezinin normalden fazla hormon salgıladığı anlamına gelir. Bu durum genellikle Addison hastalığı (primer adrenal yetmezlik), ektopik ACTH salgılayan tümörler veya Cushing hastalığı (hipofiz kaynaklı aşırı kortizol üretimi) gibi nedenlerle ilişkilidir.
Yüksek ACTH seviyeleri vücutta cilt renginde koyulaşma, kas zayıflığı, düşük tansiyon, kilo kaybı ve halsizlik gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Bazı tümörler de ACTH üretimini artırarak kortizol fazlalığına yol açabilir.

ACTH testi düşük çıktığında, hipofiz bezinin yeterince hormon üretmediği veya adrenal bezlerin bağımsız olarak fazla kortizol ürettiği anlaşılır. Bu durum genellikle Cushing sendromu, steroid kullanımı, hipofiz hasarı veya ikincil adrenal yetmezlik nedeniyle ortaya çıkar.
ACTH düşüklüğü olan kişilerde yorgunluk, kas güçsüzlüğü, kilo artışı, ciltte incelme ve tansiyon yüksekliği görülebilir. Bu nedenle düşük ACTH düzeyi, hem hipofiz hem adrenal fonksiyonlarının ayrıntılı incelenmesini gerektirir.

ACTH testi için damardan kan örneği alınır. Bu testin doğruluğu için genellikle sabah erken saatlerde (07:00–09:00 arası) örnek alınması önerilir, çünkü ACTH düzeyi gün içinde doğal olarak değişkenlik gösterir.
Kan alma işlemi kısa sürer ve hafif bir iğne batması dışında ağrılı değildir. Hasta test öncesinde genellikle aç olmalıdır ve mümkünse stres, yoğun egzersiz veya alkol gibi faktörlerden kaçınmalıdır.
Numune laboratuvarda CLIA, ECLIA veya ELISA yöntemiyle analiz edilir. Sonuçlar, kortizol düzeyiyle birlikte değerlendirilir. İşlemden sonra günlük yaşama hemen dönülebilir.

ACTH testi genellikle 1 gün içinde sonuçlanır. Kullanılan analiz yöntemi ve laboratuvarın yoğunluğuna bağlı olarak süre değişebilir. Endokrinoloji değerlendirmelerinde sonuçlar, aynı gün içinde kortizol testiyle birlikte yorumlanabilir.